Sözleşmede Ceza Koşulu Belirlenirken Nelere Dikkat Edilmeli?

Ceza Koşulu ve Götürü Tazminat: Sözleşmelerde Tarafların Dikkat Etmesi Gereken Noktalar

Sözleşmelerde tarafların en çok merak ettiği konulardan biri, yükümlülüklerin ihlali halinde uygulanacak yaptırımlardır. Bu noktada ceza koşulu (cezai şart) ve götürü tazminat kavramları öne çıkar. İlk bakışta birbirine benzeyen bu iki kurum, hukuki sonuçları bakımından oldukça farklıdır.

Ceza Koşulu (Cezai Şart) Nedir?

Ceza koşulu, borçlunun edimini gereği gibi ifa etmemesi halinde alacaklıya ödemeyi taahhüt ettiği paradır. Türk Borçlar Kanunu’nun 179–182. maddelerinde düzenlenmiştir.

Başlıca Özellikleri:

• Zararın varlığı aranmaz: Borçlunun edimini yerine getirmemesi cezai şartın doğması için yeterlidir. Alacaklı ayrıca bir zarar ispatlamak zorunda değildir.

• Munzam zarar talep edilebilir: Alacaklı uğradığı ek zararı ispatlarsa cezai şartın yanında bunu da talep edebilir.

• Hakimin müdahalesi mümkündür: Fahiş (aşırı yüksek) cezai şart hakim tarafından re’sen indirilebilir.

• Ticari sözleşmelerde farklılık: Türk Ticaret Kanunu uyarınca tacirler arasındaki ilişkilerde bu kural daha esnek uygulanır, çünkü tarafların eşit güçte oldukları kabul edilir.

Örnek

Bir yazılım geliştirme sözleşmesinde yükleniciye, işi zamanında teslim etmemesi halinde 50.000 TL cezai şart öngörülmüş olsun. Yüklenici projeyi kararlaştırılan tarihten bir ay sonra teslim ederse, iş sahibi doğrudan sözleşmede yazılı olan 50.000 TL cezai şartı talep edebilir. Ayrıca bu gecikme nedeniyle iş sahibi başka zararlara uğramışsa (örneğin işi geç teslim ettiği için müşterilerine karşı tazminat ödemek zorunda kalmışsa), bu munzam zararları da cezai şart dışında ayrıca talep etme hakkına sahiptir.

Götürü Tazminat Nedir?

Götürü tazminat, tarafların doğacak zararın miktarını baştan belirlediği bir tazminat türüdür.

Başlıca Özellikleri:

• Zararın varlığı şarttır: Tazminat ancak fiilen bir zarar doğmuşsa istenebilir.

• Munzam zarar talep edilemez: Zararın belirlenen miktardan fazla olduğunu ileri sürmek mümkün değildir.

• İtirazi kayıt aranmaz: Doğrudan uygulanır.

• Hakim indirimi yoktur: Sözleşmede belirlenen bedelde kural olarak indirim yapılmaz.

Ceza Koşulu ile Götürü Tazminat Arasındaki Farklar

• Zarar Şartı:
• Ceza koşulunda zarar şartı aranmazken, götürü tazminatta zarar şartı aranır.
• Munzam Zarar:
• Ceza koşulunda munzam zarar ayrıca talep edilebilirken, götürü tazminatta talep edilemez.
• Hakim İndirimi:
• Ceza koşulunda hâkim, ceza koşulunun fahiş olması hâlinde indirime gidebilir.
• Götürü tazminatta ise kural olarak hâkim indirimi söz konusu değildir.
• İspat Yükü:
• Ceza koşulunda zararın ispatı gerekmez.
• Götürü tazminatta ise zararın ispatı gerekir.

Uygulamada Dikkat Edilmesi Gerekenler

1. Sözleşmede net ifade kullanılmalı: “Cezai şart” mı yoksa “götürü tazminat” mı olduğuna dair açık hüküm bulunmalıdır.

2. Orantılı tutar belirlenmeli: Aksi halde fahiş bulunarak hâkim tarafından indirilebilir.

3. Ticari sözleşmelerde farklılık unutulmamalı: Tacirler için hâkimin indirim yetkisi daha dar kapsamlıdır.

4. Munzam zarar düşünülmeli: Alacaklının ek zararlarını talep edebilmesi için ceza koşuluna yer verilmesi daha avantajlıdır.

Sonuç

Ceza koşulu ve götürü tazminat, sözleşme taraflarının haklarını güvence altına alan iki farklı kurumdur. Ceza koşulu, borcun ifa edilmemesi halinde caydırıcı bir yaptırım işlevi görürken, götürü tazminat fiilen doğmuş zararın baştan belirlenmiş bir miktarla karşılanmasını sağlar.

Tarafların bu ayrımı dikkate alarak sözleşme düzenlemeleri, hem ileride çıkabilecek uyuşmazlıkların önüne geçer hem de hukuki belirsizlikleri ortadan kaldırır.